Wat is een bullshitbaan?

In 2013 schreef David Graeber (een antropoloog verbonden aan de London School of Economics) een veelbesproken esseay genaamd ‘On the Phenomenon of Bullshit Jobs’. Later publiceerde hij het boek Bullshit Jobs waarvan in 2018 een Nederlandstalige vertaling verscheen. In dit boek gaat hij verder in op het verschijnsel van onzinbanen en houdt hij een vurig pleidooi voor het bestrijden van bullshitbanen. Volgens Graeber is een bullshit job een baan waarvan diegene die het werk zelf uitvoert, zegt dat het zinloos is. Sommige mensen vinden dat een al te vage definitie. Maar in zijn boek schrijft Graeber dat het bij begrippen als nut en waarde uiteindelijk altijd gaat om subjectieve, persoonlijke inschattingen. En daar valt zeker wat voor te zeggen. Voor een pacifist is een militair bijvoorbeeld een onzinbaan en een medicus zal vinden dat veel alternatieve genezers oplichters zijn. Arbeidssocioloog Fabian Dekker vindt het aanmatigend om voor anderen te bepalen dat zij onzinnig werk verrichten. Bovendien heeft werk naast het vergaren van inkomen, nog meer functies. Zoals sociaal contact en zelfrespect. Ook volgens Dekker is een baan pas een bullshitbaan als werkenden zelf van mening zijn dat hun werk niet van belang is.

 

Hoeveel bullshitbanen zijn er?

Graeber die de discussie over bullshitbanen ontketende, heeft zelf geen grootschalig onderzoek verricht naar de hoeveelheid bullshit banen. Wel haalt hij twee onderzoeken aan waaruit zou blijken dat er veel onzinbanen zijn. Uit een enquête van het Engelse YouGov zou blijken dat 37% van de mensen vindt dat ze geen zinvolle bijdrage leveren aan de wereld. En bij een Nederlands onderzoek van Schouten & Nelissen uit 2017 wordt beweerd dat maar liefst vier op de tien medewerkers hun werk als niet zinvol ervaren. Nu kan bij het Engelse onderzoek het hoge percentage een gevolg zijn van de vraagstelling die nogal hoogdravend is; “Do you think that your job is or is not making a meaningful contribution to the world?” Was het percentage ook zo hoog geweest als er in plaats van de wereld, gevraagd was naar de betekenis van je werk voor de maatschappij of samenleving? Bij het onderzoek van Schouten en Nelissen is niet duidelijk of er sprake is van een representatieve steekproef en/of gewogen resultaat. Met andere woorden, deze bevindingen zijn niet echt aantoonbaar. Recent zijn er echter twee Nederlandse onderzoeken geweest die wel een beter beeld geven van de mate waarin mensen van mening zijn dat ze een bullshit job hebben.

De arbeidssocioloog Fabian Dekker verbaasde zich over het feit dat er nog zo weinig onderzoek was verricht naar betekenisloos werk en startte daarom zelf een studie. In zijn onderzoek baseerde hij zich op cijfers afkomstig uit een grote, Europese dataset (European Working Conditions Survey, 2015). Twijfelen werkende mensen ‘altijd’ of ‘meestal’ aan het belang van hun werk, zo definieerde Dekker, dan hebben ze een ‘bullshit job’. Wat blijkt: slechts 5 procent van de Nederlandse werkenden valt in die categorie. Daarmee zit Nederland aan de lage kant, vergeleken met andere Europese landen. In Oostenrijk en Spanje twijfelen bijvoorbeeld veel meer werkenden aan het nut van wat ze doen. Respectievelijk 13 en 12 procent. Dekker viel in de analyse van de data nog iets anders op. Het blijkt dat mensen in de landbouw en het transport bovengemiddeld scoren. Dit heeft volgens hem mogelijk te maken met voortschrijdende technologische ontwikkelingen zoals robotisering. Zeker in de landbouw (onbemande trekkers) en het transport (zelfrijdende auto’s) kunnen veel activiteiten geautomatiseerd worden. Mogelijk vragen mensen zich hierom af of veel van de werkzaamheden die zij nu verrichten er in de toekomst nog wel toe zullen doen.

Geïnspireerd door Graeber gingen Robert Dur (Erasmus Universiteit) en Max van Lent (Universiteit Leiden) zelf op onderzoek uit en presenteerden hun bevindingen in het artikel 'Socially Useless Jobs'. Dur en Van Lent analyseerden de data van grootschalig en wereldwijd onderzoek (International Social Survey Program) waarin er voor Nederland helaas geen data beschikbaar zijn. Hierbij wordt werknemers op basis van anonimiteit gevraagd of ze het eens zijn met het de uitspraak: 'Mijn werk is nuttig voor de samenleving'. Driekwart van de werknemers beaamde dat in het laatste onderzoek. Slechts acht van de honderd werknemers ervaart het werk dat ze doen als zinloos. Er is wel een groep van 17% die het niet eens/oneens is met deze uitspraak. Desondanks komen de gevonden percentages in dit onderzoek niet in de buurt van de percentages die Graeber aanhaalt. Op basis van deze twee onderzoeken is te concluderen dat het met het verschijnsel bullshit jobs in Nederland en op wereldniveau wel meevalt. 

 

Top 10 bullshitbanen

Er zijn dus geen objectieve criteria om vast te stellen wat een bullshit job is. Maar als je aan mensen zelf vraagt ontstaat er een top 10 van beroepen die het hoogst scoren op de vraag; “Ik vind mijn werk nutteloos”. Achter elk beroep staat het percentage mensen dat van mening is dat hun beroep nutteloos is, op basis van de bevindingen van Dur en Van Len. Tevens is bij elk beroep vermeld op welke persoonlijkheidskenmerken (volgens de RIASOC-theorie voor beroepskeuze) deze het hoogst scoren.

  1. Kunstenaar (22%), Artistiek & Realistisch 
  2. PR-functionaris (21%) Ondernemend, Conventioneel & Artistiek 
  3. Financieel manager (15%) Ondernemend & Conventioneel 
  4. Horecamedewerker (14%) Sociaal, Ondernemend en Conventioneel 
  5. Econoom (14%) Intellectueel, Conventioneel & Ondernemend 
  6. IT Manager (14%) Ondernemend, Conventioneel & Intellectueel  
  7. Assemblagemedewerker (14%) Realistisch & Conventioneel 
  8. Deurwaarder (14%) Realistisch, Conventioneel & Ondernemend 
  9. Schoonmakers (11%) Realistisch & Conventioneel 
  10. Marketingmanager (11%) Ondernemend & Conventioneel 

 

Top 10 nuttige beroepen

Andersom kan natuurlijk ook. Hoe ziet de top 10 eruit als je kijkt naar de beroepen die het laagst scoren op de vraag; “Ik vind mijn werk nutteloos”.

  1. Brandweerman (0%) Realistisch, Sociaal & Ondernemend 
  2. Medewerker sociale dienst (0%) Sociaal, Conventioneel & Ondernemend 
  3. Bibliothecaris (0%) Conventioneel, Sociaal & Ondernemend 
  4. Verloskundige (0%) Sociaal & Realistisch 
  5. Politieagent (0%) Realistisch, Ondernemend & Conventioneel
  6. Geestelijk leider (0%) Sociaal, Ondernemend & Artistiek 
  7. Maatschappelijk werker (0%) Conventioneel, Sociaal & Ondernemend 
  8. Verpleger (0%) Sociaal, Intellectueel en Conventioneel 
  9. Docent voortgezet onderwijs (1%) Sociaal, Ondernemend & Artistiek  
  10. Leerkracht basisonderwijs (1%) Sociaal, Artistiek & Conventioneel 

 

Welke beroepen worden als nuttig ervaren?

Wat meteen opvalt als je naar bovenstaande twee lijstjes kijkt, is dat de zelfverklaarde nuttige beroepen bijna geheel bestaan uit beroepen die hoog scoren op het persoonlijkheidskenmerk sociaal. Kennelijk ervaren mensen die een sociaal beroep uitoefenen hun werk als nuttiger dan mensen die een beroep uitoefen wat niet hoog op dit kenmerk scoort. Bij de beroepen die door medewerkers zelf relatief vaak als nutteloos worden ervaren, valt het op, dat deze vrijwel allemaal hoog scoren op het persoonlijkheidskenmerk conventioneel. Bij conventionele beroepen is het van belang is dat je netjes en procedureel werkt en hierbij horen vaak controlerende werkzaamheden. Overigens staan bij de top 10 van zelfverklaarde nuttige beroepen ook genoeg beroepen die hoog scoren op het kenmerk conventioneel. Maar dan wel altijd in combinatie met het kenmerk sociaal.

tevreden werknemer

Heb ik een bullshit beroep?

De vraag - heb ik een bullshit beroep? - is dus een subjectieve vraag. Dat hangt helemaal af van het feit of jij vindt dat je nuttig werkt doet. Maar mocht je zelf vinden dat je werk zinloos is, zoek dan een andere baan of maak een carrièreswitch. Je kunt beginnen met een beroepskeuzetest om te kijken welke beroepen bij je interesses passen. Dat is alvast een goed begin. Wellicht zitten er veelgevraagde beroepen bij waar je na een korte training of opleiding zo aan de slag kunt.

BEROEPSKEUZETEST